Czym jest… ironia

W języku greckim eironeía oznacza dosłownie „przestawienie, pozorowanie”, metaforycznie – „udawanie głupszego, oszukiwanie rozmówcy”. W starożytnej Grecji występowała jako jeden z tropów retorycznych. Najbardziej znaną postacią w starożytności, która stosowała ironię i postawę ironiczną, był Sokrates. W zachowanych „Dialogach” Platona dość często stosuje ją wobec rozmówców: stawia się w pozycji głupszego od rozmówcy, często udaje, że nie rozumie i przypisuje większą wiedzę temu, z kim rozmawia. Tym podstępem nakłania go do rozmowy, gdyż rozmówca Sokratesa chętnie chce przekazać wiedzę, którą ma, nic niewiedzącemu Sokratesowi, który chce się czegoś od niego nauczyć. Szybko jednak okazuje się, że kłopotliwe pytania Sokratesa wynikające z uważnego słuchania i wnikliwa analiza Sokratesa udzielonych mu odpowiedzi na temat ważnych idei, których dotyczy rozmowa, pokazują w istocie, jak pozorna jest wiedza tego, z kim Sokrates rozmawia. W trakcie takich dialogów Sokrates, stosując swoją sokratyczną metodę, rozbija gmach pozornej wiedzy opartej na nierzetelnych podstawach, tym zaś, co pozostaje, jest właśnie świadomość głębokiej i pokornej niewiedzy w najbardziej zasadniczych kwestiach odnoszących się do ludzkiego życia i świata.

Ironia polega na tym, że zachodzi sprzeczność między znaczeniem jawnym i ukrytym w wypowiedzi, ale nie jest ona oczywista, dlatego że znaczenie ironiczne, które jest negacją znaczenia jawnego, wywnioskować można tylko z kontekstu i rzeczywistej