Przed SIERPNIEM: Opozycja przed opozycją

Panuje przekonanie, że opozycja wobec PRL-u powstała dopiero w latach 60., ściślej,  po wydarzeniach roku 1968, a w sposób trwały zawiązała się w Komitecie Obrony Robotników w 1976 r. Dotyczy to opozycji zorganizowanej i występującej już jawnie w ograniczonym życiu publicznym PRL-u. Była to jednak, co warto podkreślić, opozycja wtórna wobec systemu komunistycznego. Pierwszą była opozycja polityczna i zbrojna lat 40., która od razu przeciwstawiła się panowaniu systemu komunistycznego w Polsce. Po zdławieniu opozycji zbrojnej i politycznej istniał nadal wyraźny opór społeczny, tępiony mimo braku organizacji, ale wybuchający co jakiś czas w przełomowych wydarzeniach lat 1956, 1968, 1970, 1976. Pomimo tego, że władze komunistyczne wciągnęły do współpracy w aparacie PRL rzesze ludzi nowych, w tym na początku sporo inteligencji, obiecując awans społeczny i cywilizacyjny. Opór ten z czasem rozszerzył się i na nowe warstwy, zwłaszcza po entuzjazmie i rozczarowaniach roku 1956. W ocenie PRL-u pytaniem najważniejszym jest, na ile system komunistyczny przyjął się w Polsce, czy i do jakiego stopnia wpłynął na stan społeczeństwa, zmienił mentalność i świadomość ludzi, odwrócił porządek społeczny. Czy opór przeciw niemu i opozycja były zjawiskiem szerszym i trwałym, czy elitarnym i wyjątkowym? Trudno dziś zbadać i określić rozmiary tego rozproszonego oporu, osłabianego od samego początku prześladowaniami, sądami, więzieniami, a także egzekucjami, zepchniętego do pokątnych przejawów, do