Opozycja, ale jaka?

W 1965 r., jako pierwsze większe ugrupowanie opozycyjne, powstaje „Ruch”, organizacja konspiracyjna o charakterze antykomunistycznym i niepodległościowym. Jej założycielami są Marian Gołębiewski, żołnierz AK i WiN, oraz ludzie młodzi, przeważnie studenci z Łodzi i Warszawy, Andrzej i Benedykt Czumowie, Emil Morgiewicz, Stefan Niesiołowski. „Ruch” wywodzi się ze środowisk katolickich, powstaje nie bez inspiracji Duszpasterstw Akademickich Łodzi i Lublina. Odwołuje się do tradycji niepodległościowej II Rzeczypospolitej i walki z komunizmem lat 40. Odrzuca komunizm w całości jako ustrój fałszywy i zbrodniczy. Z protestów i fermentu ruchu studenckiego w roku 1968 wyłaniają się rozmaite grupy i inicjatywy elit studenckich i intelektualnych o dość umiarkowanym charakterze. Nie proponują likwidacji ustroju komunistycznego w Polsce, raczej jego naprawę i demokratyzację. To ruch skupiony wokół grup „komandosów” i „taterników”, Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego, rozbity po marcu 1968 r. i represjonowany: wielu jego uczestnikom wytoczono procesy i uwięziono, wielu przedstawicieli środowiska akademickiego, zwłaszcza pochodzenia żydowskiego, relegowano z uczelni, zmuszając często do wyjazdu z kraju. Jednakże represje nie powstrzymały procesu kształtowania się opozycji, przeciwnie – stopniowo, po pewnym czasie zaczęły powstawać w całym kraju nowe grupy opozycyjne. W Warszawie powstała grupa skupiona wokół Leszka Moczulskiego (Romuald Szeremietiew, Tadeusz Stański, Andrzej Szomański