Czarna sukienka

Fenomenem w skali Europy były polskie zrywy wolnościowe w XIX i XX wieku, narodowe powstania: listopadowe, styczniowe, warszawskie, antykomunistyczne, ruch „Solidarności”. Nieprzeparta wola odzyskania niepodległości, życia w wolnym kraju. Jeszcze większym fenomenem był udział w tych zrywach niepodległościowych kobiet, a już szczególnie w XIX wieku, kiedy obowiązywała tradycyjna rola kobiety w rodzinie i w społeczeństwie, tzn. osoby zajmującej się tylko domem, wychowującej dzieci.

Powszechnie znana jest legenda Emilii Plater, wileńskiej szlachcianki, choćby za sprawą wiersza Adama Mickiewicza „Śmierć Pułkownika”, która okryła się bohaterską sławą w powstaniu listopadowym. Znaczący był też udział kobiet w powstaniu styczniowym. Pułkownik armii szwajcarskiej, Franciszek L. von Erlach, obserwator powstania, powiedział o polskich kobietach: „[…] odgrywają w obecnym powstaniu tak niesłychanie ważną rolę, że za granicą nie można o tym wyrobić sobie pojęcia, jeżeli się tego naocznie nie widziało. […] Kobiety są prawdziwą duszą powstania”.

Stowarzyszenia Niewiast

Już w okresie przedpowstaniowym, w okresie tzw. rewolucji moralnej, kobiety włączyły się w główny nurt działalności politycznej – organizowały manifestacje religijno-patriotyczne, podejmowały agitację, namawiały do udziału w przyszłej walce zbrojnej. W zależności od okoliczności, sytuacji, ubierały stroje narodowe lub czarne, żałobne. Na przykład 12 sierpnia 1861 roku, w rocznicę podpisania unii